Wat zegt de Europese regelgeving over chirurgische castratie van varkens?

In Europa is het volgens een richtlijn uit 2008^23,24 wettelijk toegestaan om biggen chirurgisch te castreren tot zeven dagen oud zonder anesthesie of postoperatieve pijnbestrijding, ondanks het feit dat "castratie waarschijnlijk langdurige pijn veroorzaakt". Na de zevende levensdag van de big vereist de Europese regelgeving dat een dierenarts de castratie onder verdoving en aanvullende langdurige pijnstilling moet uitvoeren.

Om dit grote welzijnsprobleem aan te pakken, heeft in 2010 een werkgroep met vertegenwoordigers van Europese varkenshouders, de vleesindustrie, wetenschappers, dierenartsen en niet-overheidsorganisaties voor dierenwelzijn verschillende aanbevelingen gedaan over het castreren van biggen.

De Europese Verklaring inzake alternatieven voor chirurgische castratie²⁵, ook wel de Verklaring van Brussel genoemd, had twee belangrijke verzoeken:

1. Gebruik voor 2012 langdurige analgesie en/of anesthesie met wederzijds erkende methoden bij het uitvoeren van chirurgische castratie bij varkens.
2. Volledige uitfasering van chirurgische castratie bij varkens per 1 januari 2018. Door deze verklaring te ondertekenen, verplichtten Europese landen zich om vrijwillig te stoppen met chirurgische castratie bij varkens per 1 januari 2018.

Helaas is de deadline voor het beëindigen van chirurgische castratie van varkens begin 2018 niet gehaald. Ondanks de getoonde bereidheid om het castreren van biggen in Europa²⁶ te beëindigen, laten de cijfers de realiteit zien.

Het gebrek aan betrouwbare statistische gegevens over gecastreerde varkens in Europa en de aanzienlijke verschillen tussen lokale regelgevingen maken het een uitdaging om gestandaardiseerde gegevens te vinden. Recente, beschikbare en vergelijkbare gegevens verschillen per land; sommige geconsolideerde rapporten kunnen echter een goed inzicht geven in de huidige situatie op Europees niveau.

In 2016¹⁰ werd in de meeste Europese landen minstens 80% van de mannelijke varkens chirurgisch gecastreerd. Sommige landen, zoals Ierland, Portugal, Spanje en het Verenigd Koninkrijk, hebben een traditie in het fokken van intacte mannelijke varkens. In 2017 had België het hoogste percentage immunogecastreerde varkens in Europa1⁹ (15%). Uit een enquête uit 2016¹⁰ bleek dat 61% van de mannelijke varkens in Europa chirurgisch werd gecastreerd, terwijl 36% niet werd gecastreerd en 3% immunocastratie onderging. Van de gecastreerde varkens werd slechts 5% gecastreerd met anesthesie en analgesie, terwijl 54% werd gecastreerd zonder enige vorm van anesthesie of pijnverlichting.

Huidige situatie in enkele Europese landen

Laten we kijken naar de huidige situatie in een aantal Europese landen, waaronder Europa's grootste spelers in de varkenshouderij: Spanje, Duitsland, Frankrijk en Nederland.

Duitsland

In Duitsland verbiedt de Duitse dierenwelzijnswet, die in 2013 werd gewijzigd, sinds 1 januari 2021 de onverdoofde castratie van biggen.^28,29,30,31 Daarom hebben Duitse biggenhouders twee opties: beren vetmesten, met of zonder immunocastratie, of biggen chirurgisch castreren onder verdoving en pijnstilling. Het is vermeldenswaardig dat isofluraan-castratie al vóór 2021 werd toegepast op sommige Duitse biologische varkensbedrijven.³²

Twee anesthesieprocedures voldoen aan deze wettelijke vereisten.³² De eerste optie voor biggenanesthesie is een injectie met ketamine en azaperon door een dierenarts. De tweede optie is inhalatieanesthesie met isofluraan, die kan worden uitgevoerd door een dierenarts of een andere gekwalificeerde persoon, zoals een biggenhouder, op voorwaarde dat deze een training heeft gevolgd, een examen heeft behaald en een certificaat heeft ontvangen ter bevestiging van de training.^29,30. Duitse varkenshouders ontvingen een overheidssubsidie voor de aanschaf van verdovingsapparatuur.³²

Het is belangrijk om te benadrukken dat isofluraan een zeer goede spierverslappende en hypnotische werking heeft, maar slechts een beperkte pijnstillende werking. Daarom is het verplicht om het te combineren met een pijnstillingsprotocol. Onderzoek wijst uit dat het aanbevolen is om vóór de operatie een NSAID toe te dienen om postoperatieve pijn te verminderen.³³ In 2021 voerde ongeveer 40% van de Duitse zeugenhouders de castratie van biggen uit onder isofluraanverdoving.³⁴ Hoewel deze methode tijdrovender is dan andere opties, lijkt het chirurgisch castreren van biggen onder isofluraan een gevestigde procdure in Duitsland. Tot slot kan grootschalig gebruik van inhalatieanesthesie ecologische problemen veroorzaken door de uitstoot van gassen in de atmosfeer.

Frankrijk

In Frankrijk is sinds 1 januari 2022 biggencastratie zonder verdoving verboden.^34,35,36,37 Wanneer varkenshouders ervoor kiezen om biggen chirurgisch te castreren, moeten ze een protocol voor verdoving en pijnbestrijding opstellen. De overheid heeft in overleg met wetenschappers en professionele vertegenwoordigers technische aanbevelingen gepubliceerd voor lokale verdovingsprotocollen. In deze protocollen wordt het gebruik van lidocaïne (via een intratesticulaire injectie) aanbevolen, hoewel dit middel in Europa geen markttoelating heeft voor varkens. 

Volgens de Franse wet mogen alleen dierenartsen biggen castreren. Uitzonderlijk mogen varkenshouders deze ingreep uitvoeren bij mannelijke biggen van zeven dagen of jonger, op voorwaarde dat ze samen met hun dierenarts een e-learningtraining over chirurgische biggencastratie hebben gevolgd, een certificaat van voltooiing hebben behaald en een praktische training hebben afgerond. Varkenshouders mogen pijnstillers of plaatselijke verdovingsmiddelen toedienen, mits deze middelen vrij verkrijgbaar zijn voor het publiek. Het gebruik van algehele anesthetica blijft voorbehouden aan dierenartsen. Daarnaast verplicht de Franse wet eigenaren van de varkenshouderij om een speciaal personeelslid aan te stellen dat getraind is in dierenwelzijn.^34,35,36,37 Dit personeelslid heeft als taak het bewustzijn over dierenwelzijn op het bedrijf te vergroten en ervoor te zorgen dat de dieren op een verantwoorde manier worden gehouden.

Dierenartsen en varkenshouders werken nauw samen om het bewustzijn over dierenwelzijn verder te verbeteren. Dierenartsen en varkenshouders werken hierbij nauw samen. Dierenartsen ondersteunen varkenshouders door te helpen bij het bepalen van het juiste verdovings- en pijnbestrijdingsprotocol, technische begeleiding en training te bieden indien nodig, en de benodigde medicijnen voor te schrijven. Om de naleving van de regelgeving te beoordelen en de hoogste dierenwelzijnsnormen te waarborgen, kunnen varkensbedrijven steekproefsgewijs worden geïnspecteerd. Er is echter geen financiële compensatie van de overheid om de overstap naar diervriendelijkere protocollen voor de chirurgische castratie van biggen te ondersteunen.

Nederland

In Nederland heerst een gevoel van urgentie om verdere stappen te zetten richting het beëindigen van de chirurgische castratie van biggen.¹⁹

In 2007 werd de Verklaring van Noordwijk aangenomen door een werkgroep van belanghebbenden, waaronder niet-overheidsorganisaties en dierenartsen. Deze verklaring had als doel het dierenwelzijn te verbeteren en bevatte de afspraak om af te zien van chirurgische castratie zonder pijnbestrijding.³⁸

Sinds de Verklaring van Noordwijk worden chirurgische castraties meestal uitgevoerd onder algehele anesthesie (CO₂-inhalatie).³⁸ Toch werd in 20107¹⁹ nog steeds 35% van de biggen chirurgisch gecastreerd zonder verdoving of pijnstilling. In de afgelopen jaren is het percentage intacte mannelijke varkens dat wordt gefokt aanzienlijk gestegen, tot 65% van de totale varkenspopulatie in 2017.¹⁹

Er is geen specifieke wettelijke maatregel die chirurgische castratie verbiedt, noch is er financiële compensatie van de overheid. Wel bepaalt een wettelijke regeling uit 2014 dat biggencastratie op een andere manier moet worden uitgevoerd dan door weefsel te scheuren. Daarnaast geldt dat, als het dier ouder is dan zeven dagen, de procedure onder narcose en met aanvullende langdurige pijnstilling moet plaatsvinden.³⁹

Het identificeren van obstakels voor de implementatie van alternatieven voor chirurgische castratie van biggen.

Biggencastratie is een pijnlijke en stressvolle procedure die, diep geworteld in lokale cultuur en tradities, al eeuwenlang in veel Europese landen wordt uitgevoerd. Er is niet één universeel alternatief voor chirurgische castratie van biggen; de alternatieven variëren sterk per land, afhankelijk van de structuur, schaal, kosten en kwaliteitsnormen van de productieprocessen.38 Hierdoor zijn de protocollen voor biggencastratie niet geharmoniseerd in Europa en hebben de pogingen om chirurgische castratie in 2018 te verbieden geen succes geboekt.

Een van de belangrijkste obstakels¹⁰ voor het bereiken van de doelen van de Verklaring van Brussel zijn economische overwegingen. Met de momenteel beschikbare methoden zijn de kosten van gecombineerde anesthesie en analgesie te hoog voor conventionele productiesystemen in de meeste landen⁵, vooral bij gebrek aan financiële compensatie van de overheid. Daarnaast spelen andere hindernissen een rol¹⁰, zoals de extra werklast door het gebruik van anesthesie- en analgesieproducten, het ontbreken van praktische en effectieve protocollen die varkendshouder kunnen toepassen, en de beperkte acceptatie van hele mannelijke varkens op de Europese en wereldwijde markt. Verder vormen het risico van berengeur in varkensvlees en welzijnsoverwegingen met betrekking tot het fokken van hele mannelijke varkens belangrijke aandachtspunten.

Hoewel het tot nu toe niet is gelukt om biggencastratie volledig af te schaffen, is het duidelijk dat er, zolang deze praktijk in veel landen wordt toegepast, een cruciale behoefte bestaat aan pijnbestrijding die veilig, effectief en eenvoudig in gebruik is voor boeren.

Ook de duur van de procedure is een cruciale factor, aangezien deze een significante invloed lijkt te hebben op de intensiteit van de stressrespons.⁴¹